شوینده ها و پاک کننده های گندزدا و ضد عفونی کننده

شوینده ها و پاک کننده های گندزدا و ضد عفونی کننده

فهرست:

• انواع شوینده ها
• تقسیم بندی دترجنت ها
  • آنیونی
  • کاتیونی
  • غیریونی
  • آمفوتریک
• دترجنت های رایج
  • صابون
  • شوینده های سنتتیک
    • قیاس صابون و پاک کننده های سنتزی
    • صابون مایع
    • شامپوها
    • پودرهای لباسشویی
    • دترجنت های آنزیم دار
    • خمیر دندان
• اثرات سوء دترجنت ها

انواع شوینده ها

یک شوینده خوب باید دارای قابلیت مناسب حل کردن و یا معلق سازی جرمها را داشته باشد و به محیطی که در آن بکار برده می شود، آسیب نرساند. همچنین بوی مطبوع و سهولت استفاده از یک ماده شوینده در کنار قیمت مناسب آن از دیگر مزیت های یک ماده شوینده است. خصوصیات یک ماده شوینده خوب شامل موارد زیر است:

• عدم رسوب گذاری و نداشتن باقیمانده

• اقتصادی بودن
• عدم سمیت
• عدم ایجاد رنگ و بوی نامطبوع
• حلالیت بالا
• نگهداری آسان و ایمن
• پایداری بالا و عدم تغییر

مواد شوینده یا پاک کننده در صنعت و غیر آن می توانند به صورت مواد اسیدی و قلیایی، الکل ها، اکسیدان ها، حلال هایی مانند بنزن و سایر موارد مشابه باشند. اسیدهایی نظیر اسید سولفوریک (جوهر گوگرد)، اسید فسفریک، اسید نیتریک (جوهر شوره)، اسید کلریدریک (جوهر نمک)، اسید استیک (سرکه خانگی) و اسید فرمیک (جوهر مورچه) و قلیاهایی مثل کربنات سدیم (سودا اش)، سود سوز آور” (کوستیک سودا)، جوش شیرین ، پتاس و متاسیلیکات ها برای شستشو و از بین بردن لکه ها، آثار آلودگی نظیر چربی ها و رسوبات و نمک های معدنی در صنعت و زندگی امروزی کاربرد فراوانی دارند. مثلا از کربنات سدیم برای شستشوی شیشه های نوشابه استفاده شده و در صنایع شیر نیز این ماده و سایر قلیاها نظیر سود کاربرد و مزیت های فراوانی را دارند.

اصولا چربی و پروتئین ها به سهولت در قلیاها حل می شوند و به همین دلیل در صنایع لبنی استفاده زیادی دارند. از اسیدها نیز به خوبی می توان برای از بین بردن آثار مواد معدنی نظیر رسوبات آهکی (جرم سماور و کتری) استفاده کرد. مثلا از جوهر نمک به عنوان جرم گیر در منازل مسکونی و یا در صنعت برای از بین بردن رسوبات مثل رسوب بویلرها استفاده می شود. برای زدودن بهتر و مناسب آثار پروتئین ها و نشاسته ها نیز می توان از آنزیم ها استفاده کرد که امروزه این مواد را به دترجنت های سنتتیک می افزایند. زدودن رنگ و سفید کنندگی بر عهده مواد سفید کننده یا اکسید کننده هایی مانند آب اکسیژنه، آب ژاول، پربورات سدیم و … است. الکل ها نیز در صنایع و حتی در ساخت پاک کننده های خانگی مانند شیشه پاک کن کاربرد داشته و علاوه بر اثر میکروب کشی به دلیل حلالیت بالایی که دارند خصوصا برای لکه بری و چربی زدایی استفاده می شوند.

از حلال های قوی مانند بنزین، بنزن و مواد مشابه هم در صنایع و فعالیت های غیر مرتبط با مواد غذایی می توان برای چربی زدایی و شستشو سود برد. بنابراین مشخص است که برای یک برنامه شستشوی مناسب باید نوع آلودگی را مشخص نموده و سپس از یک یا چند ماده شوینده مناسب برحسب نیاز و با اصول صحیح شستشو (شامل استفاده صحیح از انرژی مکانیکی، زمان، دما و مواد شوینده) استفاده کرد.

اما شوینده هایی نیز در بازار وجود دارند که از ترکیب چند نوع ماده شیمیایی مختلف تشکیل شده و با نام دترجنت ( پاک کننده) عرضه می شوند. دترجنت ها یا شوینده های تجاری دارای عوامل کمپلکس کننده، کف کننده، سورفاکتانت و یا سایر مواد شیمیایی برای افزایش کارآیی هستند. عوامل کمپلکس کننده با سختی آب ترکیب شده و باعث می گردند تا مواد قلیایی در آب های سخت نیز کارایی داشته باشند. همچنین این مواد با خرد کردن جرمها و افزایش حلالیت آنها بر افزایش راندمان و کاهش زمان شستشو توسط دترجنت ها تاثیر دارند. این مواد شامل فسفات ها، EDTA، اسید گلوکونیک، NTA3 و … می باشند.

دترجنت ها شامل صابون ها، شامپو، پودرهای رختشویی، مایعات ظرفشویی و مواد مشابه هستند. اسامی مختلفی برای این دسته از مواد شیمیایی نظیر پاک کننده، دترجنت، شوینده های سنتزی و … کاربرد دارد اما در واقع همگی آنها دارای عملکرد تقریبا مشابهی هستند. در حقیقت اولین و قدیمی ترین دترجنت صابون می باشد که از دسته دترجنت های آنیونی است. همچنین اولین دترجنتی که به صورت سنتتیک تهیه شد نکال نام داشت که ماده اولیه آن ذغال سنگ و گوگرد معدنی بوده و به عنوان جانشین صابون به دنیا معرفی شد.

دترجنت ماده ای است که خاصیت پاک کننده و از بین برنده چرک و کثیفی را دارد. خاصیت پاک کنندگی دترجنت ها بخاطر دوقطبی بودن آنها است. دترجنت ها از دو قسمت تشکیل شده اند: یک قسمت هیدروفوب (آب گریز) است و یا می توان آن را لیپوفیل (چربی دوست) نامید و قسمت دوم هیدروفیل (آب دوست) بوده و آن را لیپوفوب (چربی گریز) نیز گویند. این مواد سطوح را از یک قشر مرطوب با بار الکتریکی می پوشانند و به این ترتیب فشار سطحی را کم کرده و موجب معلق شدن چربی ها در آب و زدوده شدن میکروب ها بطور مکانیکی از روی سطوح میشوند. بخاطر همین خصوصیت است که این مواد خاصیت کم کردن کشش سطحی، خیس کنندگی، پخش کنندگی، امولسیون کنندگی، کف کنندگی، متفرق کننده و معلق نگهدارنده را با درجات مختلف دارا هستند.

دترجنت ها همگی در پائین آوردن کشش سطحی مایعات مشترک هستند و از این رو به آنها عوامل فعال سطحی یا به اختصار سورفاکتانت می گویند اما در واقع سورفاکتانت ها را باید جزء عوامل اصلی تشکیل دهنده مواد شوینده یا دترجنت ها دانست. واژه سورفاکتانت بصورت اختصار و از کلمات “Sirface active agent” به معنای عوامل فعال سطحی برگرفته شده است. ساختار شیمیایی این مواد اغلب شامل یک مولکول نسبتا طولانی با یک انتهای آب گریز و انتهای دیگر آب دوست می باشد. قسمت آب گریز این مواد (یک دنباله هیدروکربنی طولانی با رزین سازگار بوده و در جهت آن حرکت می کند در حالیکه قسمت آب دوست به سمت بیرون جهت گیری نموده (به سمت فاز آب) و با احاطه نمودن رزین باعث سازگاری آن با آب می شود. خاصیت یک سورفاکتانت ناشی از دو شخصیتی بودن ساختمان ملکولی آن است به این معنی که همزمان دارای گروه های آب دوست و آب گریز می باشند.

ادامه مطلب را با دانلود فایل پیوستی مشاهده کنید.

حتما بخوانید:

⇐ روش شستشو و بهسازی در گندزدایی و ضدعفونی

⇐ مفاهیم، تعاریف و اصطلاحات مربوط گندزدایی و استریلیزاسیون

⇐ روش های فیزیکی و شیمیایی گندزدایی و ضدعفونی