زیج حیاتی و شاخص های بهداشتی

زیج حیاتی و شاخص های بهداشتی

فرمت: pdf  تعداد صفحات: 21

فهرست:

• اهمیت و نقش آمار در سیستم بهداشتی
• زیج حیاتی
• هدف از تکمیل زیج حیاتی
• هدف ارزیابی و کنترل زیج حیاتی
• مسئول نظارت بر ثبت زیج حیاتی
• پایش زیج حیاتی
• جدول جمعیت برحسب سن و جنس
• شاخص های قابل استخراج از جدول جمعیتی
• شاخص های قابل استخراج از جدول تولد برحسب وزن، جنس، سن مادر و شرایط زایمان
• جدول مرگ و میر بر حسب سن و جنس
• شاخص های قابل استخراج از جدول علت مرگ و میر کودکان کمتر از 5 سال
• گردونه تولد و مرگ
• شاخص های قابل استخراج از دایره زیج حیاتی
• و …

اهمیت و نقش آمار در سیستم بهداشتی

اطلاعات آماری دقیق و درست که پایه برنامه ریزی و زیربنای تحقیقات و عامل اصلی در تصمیم گیری و مدیریت می باشد. ارتباط مستقیم با منبع داده ها داشته و هر چقدر این منبع از درجه دقت و صحت بالاتری برخوردار باشد، اطلاعات آماری و شاخص های به دست آمده از آن داده دارای ارزش بیشتری می باشد. ثبت صحیح اطلاعات در سطح کلان کشور برای مسئولان و برنامه ریزان بسیار کمک کننده است. اما اگر اطلاعات صحیح ثبت و گزارش نشده باشد، رسیدن به اهداف برنامه های سلامت که همان پیشگیری و مراقبت از بیماریها و تامین سلامت مردم می باشد را با مشکل مواجه می کند.

منابع جمع آوری و ثبت اطلاعات در خانه بهداشت شامل موارد ذیل می باشد که ما در این فصل به بررسی و تفسیر زیج حیاتی و شاخص های قابل استخراج از آن می پردازیم:

1. فرم ها
2. دفاتر مراقبت های بهداشتی و درمانی
3. پرونده خانوار
4. زیج حیاتی

زیج حیاتی اولین فعالیت بهورزان در شروع به کار در خانه های بهداشت، انجام سرشماری جمعیت تحت پوشش و شناسایی گروه های سنی و جنسی و گروه های آسیب پذیر است. یکی از موارد استفاده آنچه بهورزان در سرشماری عمومی جمعیت روستایی تحت پوشش خود فراهم می کنند کاربرد داده ها در زیج حیاتی است.

زیج در لغت، معرب کلمه ی فارسی زیگ و به معنای تعیین احوال ستارگان، و جدولی است که از آن به حرکات سيارات معرفت یابند.

همه زیج فلک جدول به جدول     به اصطرلاب حکمت کرده ام حل (نظامی)

همه زیج و صلاب برداشتند         بر آن کار یک هفته بگذاشتند (فردوسی)

اصل فارسی کلمه، به معنای ریسمان (زه) بوده و به تدریج به رشته های موازی که تارهای پارچه ای از آنها تشکیل می یابد، اطلاق شده و بالاخره به مناسبت مشابهت خطوط یک جدول عددی به رشته تارهایی که در کارگاه بافندگی تنظیم می شود. این گونه جداول نیز زیج خوانده شد.

زیج های حیاتی مورد استفاده در خانه های بهداشت که دارای چند دایره متحدالمرکز و ۱۲ قطاع (هر قطاع برای یک ماه) است نام خود را از جداولی که در رصدخانه ها مورد استفاده قرار می گیرد وام گرفته است و چون از آن برای ثبت و نمایش آمارهای حیاتی بهره گرفته می شود پسوند «حیاتی» دارد.

زیج حیاتی ابزاری است ایرانی که براساس نیازهای واقعی نظام ارائه خدمات بهداشتی درمانی کشور شکل گرفته است. این ابزار، اول بار در سال ۱۳۶۷ و فقط برای نمایش وقایع تولد و مرگ در جمعیت خانه های بهداشت کشور بکار گرفته شد و به تدریج در جریان کار با اثبات کارآیی خود تکمیل تر گردید. با استفاده از این ابزار کار آ، ساده و معتبر می توان در سطوح مختلف محیطی، شهرستانی، استانی و کشوری توان رهبری تیم بهداشتی را ارتقاء داد.

این فرم از ابتدا تا انتهای سال به دیوار خانه بهداشت نصب و زیج سال بعد در روی آن قرار می گیرد. البته هر پنج سال یک بار این فرم ها جمع آوری شده و بایگانی می گردد.

زیج های کنونی ورقه ای است با طول و عرض ۷۰ در ۵۰ سانتیمتر دارای ۷ جدول و ۵ دایره متحدالمرکز که در چهار رنگ چاپ می شود و داده های مختلفی را نشان می دهد از جمله:

• اطلاعات جمعیتی بر حسب سن، جنس و محل سکونت؛ مواليد؛ شرایط زایمان؛ مرگ بر حسب سن و جنس؛ مرگ مادران به دلیل عوارض حاملگی و زایمان و علل مرگ آنها؛ علل مرگ کودکان زیر پنجسال؛ چگونگی مصرف نمک یددار توسط خانوارها و تنظیم خانواده.
• سالانه شاخص های متعددی از این ورقه به دست می آید که می توان با تحلیل آنها و مقایسه با سال های قبل، وضعیت برنامه ها و مداخله ها را ارزیابی کرد و در برنامه ریزی ها به جهت ارتقاء وضعیت سلامت جامعه گام های مثبتی برداشت.
• همچنین، با مرتب کردن شاخص های به دست آمده از زیج های حیاتی هر خانه بهداشت می توان مناطق با پایین ترین عملکردها را مشخص کرد، نقاط ضعف آن مناطق را شناسایی و اقدام به مداخله مناسب نمود. این، ساده ترین استفاده از زیج حیاتی است که کار آیی مدیریتی خوبی دارد.
• زیج حیاتی وسیله مناسب برای ثبت داده هایی است که از نظر برنامه ریزی، پایش عملیات و نظارت بر نحوه پیشرفت کارها اساسی می باشند. تجربه نشان داده است که بهورزان در ثبت کردن داده ها بر زیج حیاتی با مشکل رو به رو نیستند. هر گاه که نظارت بر کار آنان به درستی انجام گرفته، دقت اطلاعات ثبت شده نیز قابل اعتماد بوده است.
• زیج وسیله ای بسیار خوب و مناسب برای ثبت وقایعی چون تولد و مرگ است.
• با استفاده از داده های آن می توان وقایع نادری مانند مرگ مادران را پیگیری کرد و با بررسی دلایل وقوع آنها از نقاط ضعف نظام بهداشتی و اجتماعی منطقه ارزیابی کرد.
• نظارت کنندگان آگاه در شبکه های بهداشت و درمان به خوبی قادرند با یک سلسله مقایسه های سهل و سریع، صحت و دقت اطلاعات زیج را کنترل کنند. حتی با پیگیری منشاء این اطلاعات در پرونده های خانوار و دفاتر عملیاتی، ابعاد نظارت خود را به جنبه های دیگر کار و فعالیت خانه بهداشت و بهورز در مناطق روستایی تولید کننده زیج حیاتی گسترش دهند.

هدف از تکمیل زیج حیاتی.

• داشتن اطلاعات آماری به هنگام و دقیق از جمعیت تحت پوشش روستایی و شهری.
• محاسبه شاخص های جمعیتی، بهداشتی هر خانه بهداشت، پایگاه بهداشت یا مرکز بهداشتی درمانی شهری.
• ارزیابی کمی فعالیت های واحدهای ارائه کننده خدمات بهداشتی درمانی خانه های بهداشت و پایگاه های بهداشت).

هدف ارزیابی و کنترل زیج حیاتی

• ثبت صحیح اطلاعات و داده ها به هنگام و دقیق
• سنجش عملکرد خانه بهداشت
• سنجش مرکز بهداشتی درمانی
• سنجش بهداشت شهرستان و استان
• اولویت بندی مشکلات

مسئولین نظارت بر ثبت دقیق زیج حیاتی

• پزشکان خانواده
• کاردان ها و تکنسین های مرکز بهداشتی درمانی شهری و روستایی
• کارشناسان ستادی (بهداشت خانواده، آمار، ستاد هماهنگی) مرکز بهداشت شهرستان

ادامه مطلب را با دانلود فایل پیوستی مشاهده کنید.

حتما بخوانید:

⇐ مراقبت های بهداشتی اول و سیستم شبکه بهداشتی درمانی در ایران

⇐ سوالات تستی مدیریت خدمات بهداشتی و درمانی با پاسخ تشریحی